Socijalne zadruge su deo rastuće zadružne porodice

Prema poslednjim dostupnim podacima objavljenim u aprilu 2022. godine, u okviru Izveštaja o malim i srednjim preduzećima i preduzetništvu, u Srbiji je 2020. godine poslovalo 2.078 zadruga. Zadruge su prema Republičkom zavodu za statistiku činile 2% ukupnog broja pravnih lica, dok su sa 5.378 zaposlenih ostvarivale udeo od 0,4% zaposlenih u sektoru preduzeća.¹ U ukupnom broju zadruga gledano prema delatnostima, najviše je tradicionalnih poljoprivrednih zadruga (1.293), sa najvećim brojem zaposlenih i ostvarenim prometom. U periodu od 2016. do 2020. godine povećano je interesovanje građana za zadrugarstvo. Broj formiranih zadruga premašio je broj ugašenih za 462 nove zadruge. Trend rasta nastavio se i tokom 2021. i 2022. godine. Prema informacijama Zadružnog saveza Srbije, ukupan broj novoformiranih zadruga u periodu od 2015. do 2022. godine premašuje 1100 zadruga. Osim tradicionalnih poljoprivrednih zadruga, građani su pokazali interesovanje i za formiranje prvih socijalnih, energetskih, radnih i drugih specijalizovanih zadruga.

Prvi koraci u razvoju socijalnog zadrugarstva

Sa početkom primene Zakona o zadrugama² u januaru 2016. godine, stvoreni su uslovi za formiranje i rad socijalnih zadruga. Namera zakonodavca je da, po uzoru na brojna evropska iskustva i rezultate, uključi nove aktere u pružanje socijalnih usluga na nivou lokalnih zajednica. Građanima je ponuđen tradicionalni zadružni oblik poslovnog udruživanja i mogućnost da svojim delovanjem doprinesu održivom razvoju zajednica u kojima posluju. Nakon dvogodišnjeg monitoringa primene novog Zakona o zadrugama, u martu 2018. godine, formirana je Prva poljoprivredno socijalna zadruga Kamenica, kao jedan od rezultata programa Nemačke razvojne saradnje "Podsticanje zapošljavanja mladih", koji je realizovao Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH. Zadruga je opremljena i osposobljena za pružanje podrške zapošljavanju mladih na selu, sa pratećim programima teorijske i praktične obuke, uslužne prerade sirovina i proizvodnje nultih serija proizvoda za maloprodaju, kooperacije i podrške u samozapošljavanju, koje je u protekle četiri godine koristilo više od 160 mladih. Sama po sebi, primena novog zakonskog rešenja bez pratećih podsticaja doprinela je da se tokom prve četiri godine razvoja socijalnog zadrugarstva (januar 2016.- januar 2020. godine) registruje svega 5 socijalnih zadruga.

Tokom 2020. godine, izrađena je i prezentovana ,,Analiza efekata četvorogodišnje primene čl.11 Zakona o zadrugama na socijalno preduzetništvo”.³ Realizovana je informativna kampanja i objavljen priručnik ,,Kako formirati socijalnu zadrugu”.⁴ Zahvaljujući boljoj informisanosti građana, tokom 2020. godine formirane su još četiri socijalne zadruge. Krajem 2020.godine, pokrenut je dijalog sa novoformiranim Ministarstvom za brigu o selu, zahvaljujući kome su socijalne zadruge uključene u program revitalizacije zadrugarstva, sa mogućnošću da apliciraju za bespovratna državna start-ap sredstva u pojedinačnom iznosu do 7,5 miliona dinara. Zahvaljujući podsticajnim sredstvima, u 2021. godini je formirano sedam socijalnih zadruga. Zaključno sa januarom 2022. godine, u Srbiji posluje 16 socijalnih zadruga sa 113 zadrugara i oko 550 kooperanata iz različitih ugroženih grupa. Gledano na relaciji selo - grad, socijalne zadruge su podjednako osnivane od građana u urbanim (9) i seoskim sredinama (7), što govori o univerzalnosti ovog zadružnog modela.

Aktuelnosti i naredni koraci

Za potrebe razvoja socijalnih zadruga i socijalno odgovornog zadrugarstva, zadružni savezi su u 2022. godini pokrenuli dijalog sa bilateralnim razvojnim partnerima koji su zainteresovani za investicije sa pozitivnim društvenim uticajem i imaju kapaciteta da dodatno unaprede domaće zadrugarstvo. Sa tim uvezi, tokom 2022. godine su formirane tri zadruge koje se bave ekonomskom integracijom Roma i drugih ugroženih grupa. Ekološka zadruga Connect Clean Roma Group iz Novog Miloševa u Vojvodini, radi na prikupljanju i preradi otpada. Zemljoradnička zadruga Malinari Konjic, iz romskog sela Konjic u blizini Osečine, okuplja vredne proizvođače maline i kupine sa prosečnim zasadima u rodu površine od 2 do 5ha. U blizini Leskovca formirana je Radna zadruga Agronapredak, koja Romima i drugim ugroženim grupama pruža mogućnost stalnog i sezonskog rada u poljoprivrednim i prerađivačkim zadrugama.

Formiranje zadruga podržano je u okviru programa Nemačke razvojne saradnje Inkluzija Roma i drugih marginalizovanih grupa u Srbiji, koji realizuje Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH u saradnji sa Ministarstvom za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, kao političkim partnerom, i Ministarstvom za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja kao ključnim partnerom, a uz stručnu podršku GFA konsultantske kuće.

Dejan Mitić,
predsednik Zadružnog saveza južne Srbije

¹ Republički zavod za statistiku (RZS), Beograd
² Zakon o zadrugama, „Službeni glasnik RS“, br.112/2015
³ https://kamenica.org.rs/wp-content/uploads/2020/10/ANALIZA-efekata-%C4%8Detvorogodi%C5%A1nje- primene-%C4%8Dl.11-Zakona-o-zadrugama-RS-na-socijalno-preduzetni%C5%A1tvo-u-Srbiji.pdf
⁴ https://kamenica.org.rs/wp-content/uploads/2020/12/Prirucnik_Kako-formirati-socijalnu-zadrugu.pdf